Μυστήριο 19 Visual Arts Initiator III – Αλλά μην το πεις σε κανέναν

Πέντε ανερχόμενοι καλλιτέχνες, οι οποίοι επιλέχθηκαν έπειτα από ανοιχτή πρόσκληση να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα, και πέντε διεθνείς προσκεκλημένοι δημιουργοί εμπνεύστηκαν από τα Ελευσίνια Μυστήρια, αφουγκράστηκαν την πόλη και τα ερεθίσματά της, μυήθηκαν ο ένας από τον άλλον, πειραματίστηκαν και παρουσιάζουν δέκα πρωτότυπα έργα σε συνδιαλλαγή μεταξύ τους, υπό την καθοδήγηση της διεθνώς αναγνωρισμένης επιμελήτριας Joanna Warsza.

Με αφετηρία τις εικασίες γύρω από τις ιδιαίτερες παγανιστικές τελετουργίες των Ελευσινίων Μυστηρίων, τόσο το πρόγραμμα φιλοξενίας όσο και η έκθεση που προκύπτει απ’ αυτό επιζητούν μια επανερμηνεία της σημερινής σημασίας εννοιών, όπως η μύηση και η μυστικότητα, επεκτείνοντάς τις προς διάφορες κατευθύνσεις σε κοινωνικό, πολιτικό, ποιητικό επίπεδο. Τα έργα ανοίγουν πιθανές αναγνώσεις για τον θάνατο και την απώλεια, ενώ αφουγκράζονται έννοιες αποκατάστασης της γνώσης, σύνδεσης με τον πλανήτη, ανάγκες υπέρβασης κάθε είδους φόβου και οικοδόμησης ελπίδας για μια πιθανή μεταθανάτια ζωή.

Όταν εμπιστεύεται κανείς ένα μυστικό σε κάποιον, μέρος της γοητείας αυτού του γεγονότος είναι ότι ο αποδέκτης του μυστικού αποκτά τη δύναμη να το αποκαλύψει, αν θέλει, σε τρίτους – διακριτικά ασφαλώς. Τα Ελευσίνια Μυστήρια ήταν από τα πιο μυστικά και ταυτόχρονα από τα πιο δημοκρατικά τελετουργικά της αρχαίας Ελλάδας. Η αποκάλυψη οποιασδήποτε πληροφορίας σχετικά με αυτά τιμωρούνταν με θάνατο. Χιλιάδες άνθρωποι μυούνταν κάθε χρόνο, μεταξύ αυτών γυναίκες, δούλοι και μη Έλληνες πολίτες, δίνοντας όρκο μυστικότητας πριν μετάσχουν στα μυστήρια της Δήμητρας. Οι τελετουργίες –που αφορούσαν τη μεταθανάτια ζωή, τη γεωργία και την αναγέννηση, την πνευματικότητα, την ψυχεδελική και τη συλλογική εμπειρία, και οι οποίες διήρκεσαν σχεδόν δύο χιλιετίες– παραμένουν άλυτο αίνιγμα μέχρι σήμερα, αλλά και κεντρικό στοιχείο της ταυτότητας μιας πόλης που εξελίχθηκε σε μεγάλο βιομηχανικό κέντρο της Ελλάδας. 

Η Heidi Voet (guest artist) τοποθετεί στον αρχαιολογικό χώρο 24 τσιμεντένιες μπάλες που αντανακλούν τη θέση του αστερισμού Ηριδανού ως απολιθώματα της σύγχρονης κοινωνίας, ενώ ο Vlad Lucian Brăteanu (resident artist) αποπειράται να προστατεύσει με ξύλινα κουτιά τις αρχαιότητες από το αχόρταγο μάτι του επισκέπτη. Η Εσμεράλδα Μομφεράτου (resident artist) συρράπτει βίντεο ανθρώπων που έχουν γεννηθεί, μεγαλώσει ή μετοικήσει στην Ελευσίνα για να μιλήσει για τα πολλαπλά όρια της πόλης, τόσο τα φυσικά όσο και τα μεταφορικά, και, παράλληλα, ο Άγγελος Πλέσσας (guest artist) καλεί το κοινό στο Πλουτώνιο Σπήλαιο και σε ένα νέο τελετουργικό, το Mandala System, που προέκυψε από την έρευνά του για τα Ελευσίνια Μυστήρια. Ο Alexander Wolframm (resident artist) συγκλονισμένος από τις δασικές πυρκαγιές που έπληξαν την Ελλάδα το περασμένο καλοκαίρι παρουσιάζει μία εγκατάσταση θίγοντας το γεγονός ότι το βίωμα σε έναν ιερό τόπο –όπως ο αρχαιολογικός χώρος της Ελευσίνας– δεν μπορεί να μείνει ανεπηρέαστο από τις συνθήκες του σύγχρονου περιβάλλοντος. Ο επισκέπτης θα έχει, επίσης, την ευκαιρία να ακούσει ήχους από κοχύλια από διαφορετικά μέρη του κόσμου, ήχους που αναδεικνύουν ισχυρούς συσχετισμούς με την ανθρώπινη αναπνοή, μια μεταφορά για τη ζωή και τη θνητότητα στην ηχητική εγκατάσταση Wind Rose της Susan Philipsz (guest artist). Επιπλέον, το έργο Λεγόμενα, Δεικνύμενα, Δρώμενα (Things Said, Things Shown, Things Done) του James Bridle (guest artist) αντικατοπτρίζει μέσα από τρεις ηλιακούς πίνακες την ιστορία του τόπου ως μια ιστορία μύησης, οικολογικής συνείδησης, κοινωνικής και πολιτικής δύναμης, ενώ ο Γιώργος Σαπουντζής (guest artist), επαναπλαισιώνοντας τον κύκλο έργων Raster Baste, δημιουργεί το Re-Raster Baste βασισμένο στην ιδέα του πλέγματος –αυτή τη φορά– σε διάλογο με τον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας. Τέλος, η Αθηνά Κουμπαρούλη (resident artist), με εργαλεία της την έρευνα και την ανασκαφή, συνδέει τρία στοιχεία και τρεις τοποθεσίες με έννοιες όπως ο μύθος, η απώλεια, η μετάβαση, ο θάνατος και η αναγέννηση, ενώ η Flavia Stagi (resident artist), με επίκεντρο της έρευνάς της τις μυητικές παραδόσεις, συνδέει με μία πολυμεσική εγκατάσταση την καλλιτεχνική διαδικασία με τις τελετουργίες και καλεί τον επισκέπτη σε μία εμπειρία για όλες τις αισθήσεις. 

Η έκθεση Μυστήριο 19 Visual Arts Initiator III – Αλλά μην το πεις σε κανέναν περιλαμβάνει μια παρέμβαση δύο ημερών (21 & 22 Οκτωβρίου) στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας συμπεριλαμβανομένης μιας σειράς επιτελεστικών δράσεων, ενώ δανείζεται τη μορφή της πομπής των αρχαίων τελετουργιών. Μέσω της περιπατητικής διαδικασίας, καλλιτέχνες και κοινό θα ξαναζήσουν τον μύθο της Δήμητρας και της Περσεφόνης. Θα λάβουν μυστικά σημάδια. Αυτά είναι η τέχνη που μιλάει. Ήρθε η ώρα να αποκρύψουν και να αποκαλύψουν. 

Το πρόγραμμα παρακαταθήκης Μυστήριο 19 Visual Arts Initiator

Κεντρικός στόχος του προγράμματος παρακαταθήκης της 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης Μυστήριο 19 Visual Arts Initiator, που έχει πραγματοποιηθεί με επιτυχία ήδη άλλες δύο φορές, το 2018 και το 2021, είναι να μυήσει Έλληνες και ξένους νέους εικαστικούς στην τέχνη της in situ εγκατάστασης με την υποστήριξη μιας επιμελητικής ομάδας, και να τους δώσει την ευκαιρία να πειραματιστούν με έργα μικρής και μεσαίας κλίμακας στον δημόσιο χώρο. Το πρόγραμμα δημιουργεί τις απαραίτητες συνθήκες ώστε οι φιλοξενούμενοι καλλιτέχνες να αναπτύξουν κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στην Ελευσίνα μια στενή σχέση με την πόλη, να την αφουγκραστούν, να αντιδράσουν στα ερεθίσματά της και να την ξανασυστήσουν μέσα από τις καλλιτεχνικές τους δημιουργίες.

Η 2023 Ελευσίς, στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος συνεργάζεται με αναγνωρισμένους φορείς, καλλιτέχνες και επιμελητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό: 40m cube, Mosquito Coast Factory, Yellow Brick, Eight/Το Οχτώ, Snehta Residency, ενώ στις δύο προηγούμενες εκδοχές του έχουν συμμετάσχει συνολικά 12 καλλιτέχνες: Sophie Innmann (DE), Εύη Καλογηροπούλου (GR), Doruntina Kastrati (XK), Hortense Le Calvez (FR), Πάνος Προφήτης και Δέσποινα Χαριτωνίδη (GR), Παγώνα Ζάλη (GR), Τίμοθυ Λασκαράτος (GR), Αιμιλία Λιόντου (ΑΤ), Μαρία Νικηφοράκη (GR), Eleni Mylona (CH), Kamila Szejnoch (PL).