Από τις 7 Ιουλίου έως και τις 30 Σεπτεμβρίου, η 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης παρουσιάζει την διεθνή ομαδική έκθεση Μυστήριο 3 Ελευσίνα Mon Amour: Αναζητώντας τον Τρίτο Παράδεισο, σε επιμέλεια της Κατερίνας Γρέγου, καλλιτεχνικής διευθύντριας του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ), με τη συμμετοχή 16 καλλιτεχνών από εννέα χώρες, η πλειοψηφία των οποίων έχουν δημιουργήσει νέα έργα για την έκθεση.
Η έκθεση προτείνει μια κοινωνικοπολιτική ανάγνωση της Ελευσίνας και της ευρύτερης περιοχής του Θριάσιου πεδίου, εμπνευσμένη από το βιβλίο Storming the Gates of Paradise: Landscapes for Politics (2008) της συγγραφέα, ιστορικού, περιβαλλοντολόγου και ακτιβίστριας Rebecca Solnit, η οποία προσεγγίζει την πολιτική μέσω της κοινωνικής ανάλυσης του τόπου και του τοπίου. Η έκθεση λαμβάνει επίσης υπόψη της το ιστορικό παρελθόν, το οποίο έχει συμβάλει καθοριστικά στη σημερινή ταυτότητα της πόλης. Συρράπτει μνήμη και εμπειρία, χώρο και χρόνο, παρελθόν και παρόν και προτείνει επιπλέον μια ψυχογεωγραφική ανάλυση της πόλης.
Πολλοί από τους καλλιτέχνες της έκθεσης εξερευνούν συγκεκριμένα κεφάλαια της ιστορίας και του παρόντος –δημόσιου αλλά και ιδιωτικού– της Ελευσίνας και πραγματεύονται τα τραύματα και τις προσδοκίες της, και το πώς αυτά συχνά συνδέονται μεταξύ τους. Αν και τα περισσότερα έργα έχουν ως αφετηρία τον ίδιο τον τόπο της Ελευσίνας, το νόημα και η σημασία τους δεν περιορίζεται σε αυτόν, αλλά σχετίζεται με ευρύτερα σύγχρονα κοινωνικά, οικονομικά, περιβαλλοντικά και γεωπολιτικά ζητήματα και διαδικασίες που αφορούν τόπους σε μετάβαση και μετασχηματισμό αλλά και την σημερινή παγκοσμιοποιημένη συνθήκη. Η πόλη της Ελευσίνας, χαρακτηριστική μεταβιομηχανική περίπτωση, είναι ιδανικό μέρος για να διερευνηθούν μερικές από τις σημαντικότερες σύγχρονες παγκόσμιες διαδικασίες και μια σειρά από κρίσιμα ζητήματα της εποχής μας: από την οικονομική αναδιάρθρωση, τις ραγδαίες αλλαγές στην παραγωγική οικονομία και την εργασία, μέχρι το οικολογικό-περιβαλλοντικό ζήτημα, τη μετανάστευση, την πολιτειότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα, και την πολιτιστική ταυτότητα. Το Μυστήριο 3 Ελευσίνα Mon Amour στόχο έχει –όπως αναφέρει και η Solnit στο βιβλίο της– να αποκαλύψει “την ομορφιά στο πιο σκληρό τοπίο και τον πολιτικό αγώνα στη φαινομενικά πιο γαλήνια θέα”, συνδέοντας την πολιτική, την ποιητική και την αισθητική.
Παραλλάσσοντας τον τίτλο της εμβληματικής ταινίας Hiroshima Mon Amour (Χιροσίμα αγάπη μου, 1959) του Alain Resnais, η έκθεση κοιτάζει προς αλλά και πέρα από την προφανή κληρονομιά μιας καταστροφής –στην περίπτωση της Ελευσίνας, όχι από τον πόλεμο όπως στην ταινία του Resnais, αλλά από τη βαριά βιομηχανία– και φέρνει επίσης στο προσκήνιο εκδηλώσεις ανθεκτικότητας, αλληλεγγύης, ελπίδας, αναγέννησης και συγκρότησης κοινοτήτων.
Τα ερωτήματα που θέτει η ταινία του Resnais είναι πάντα θεμελιώδη και υπό διαρκή διαπραγμάτευση: πρέπει να ξεχάσουμε το παρελθόν για να προχωρήσουμε στο μέλλον; Ή μήπως πρέπει να αναμετρηθούμε με το παρελθόν για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε το μέλλον; Η Ελευσίνα, με τα στρώματα της ιστορίας της και τη μελλοντική βιομηχανική αρχαιολογία της, μοιάζει το ιδανικό μέρος για να θέσει κανείς αυτά τα ερωτήματα. Αν η ταινία Hiroshima Mon Amour διερευνούσε έναν συναισθηματικά εύθραυστο μεταπολεμικό κόσμο, η έκθεση Μυστήριο 3 Elefsina Mon Amour στρέφει το βλέμμα σε έναν μεταβιομηχανικό κόσμο σε μετάβαση, μετέωρη αβεβαιότητα και προσμονή.
Μέσα στην έκθεση θα παρουσιαστεί ταυτόχρονα μια αρχειακή έκθεση, σε επιμέλεια της Δώρας Βασιλάκου, με τίτλο Αισχύλεια: Ένα ΄Αρχειο Μνήμης που εστιάζει στη σύνδεση του φεστιβάλ Αισχυλείων με τη σύγχρονη εικαστική δημιουργία από την ίδρυση του μέχρι και το 2016, χρονιά που η Ελευσίνα ανακηρύσσεται Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Μέσα από αρχειακό υλικό, αναδεικνύεται η πλούσια πολιτιστική παρακαταθήκη και παράδοση που άφησε ο θεσμός των Αισχυλείων στην Ελευσίνα και στους κατοίκους της και υπογραμμίζεται η σημαντικότητα του θεσμού ως προάγγελος της Ελευσίνας ως Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης.
