Τι πραγματικά συνέβη στην Ελευσίνα;

Η Ελευσίνα, στην Αθήνα, είναι τόπος μυστηρίου.
Credit: Μαρία Μαυροπούλου για τους New York Times

Η οποιαδήποτε αναφορά στο πιο μυστικό και ιερό τελετουργικό της αρχαίας πόλης τιμωρούνταν με θάνατο. Ας αναζητήσουμε την αλήθεια.

Από τον Simon Critchley

Ο κ. Critchley είναι καθηγητής φιλοσοφίας και συγγραφέας.
13 Μαρτίου 2019

ΑΘΗΝΑ – ήταν καιρός για ένα ταξίδι στον Κάτω Κόσμο.

Πολύ πριν καταφτάσω εδώ τον Ιανουάριο, ήμουν περίεργος για τα Ελευσίνια Μυστήρια, τον σημαντικότερο τελετουργικό γεγονός στην αρχαία Αθήνα, η φήμη του οποίου είχε εξαπλωθεί στον αρχαίο κόσμο. Το πιο ενδιαφέρον για την Ελευσίνα είναι ότι, παρά το γεγονός ότι πολλοί χιλιάδες μυούμενοι έλαβαν μέρος στις τελετουργίες στο πέρασμα των αιώνων, κανείς δεν αποκάλυψε ποτέ τα μυστικά του τι συνέβη σε αυτές. Το γεγονός αυτό προκαλεί έκπληξη, γιατί η αρχαία πόλη ήταν, για να πούμε το λιγότερο, ένας τόπος «κουτσομπολιού» – όπου τα πάντα φαίνεται πως ήταν θέμα προς συζήτηση, διαφωνία ή και σάτυρα.

Ένας λόγος είναι προφανής για αυτή την σιωπή. Η αναφορά στο τελετουργικό αποτελούσε έγκλημα που τιμωρούνταν με θάνατο. Υπάρχει μια ιστορία ότι ο δραματουργός Αισχύλος διώχθηκε γιατί αποκάλυψε στα έργα του, αλήθειες για τα Μυστήρια αλλά τελικά αθωώθηκε. Ο Αλκιβιάδης, αγαπητός μαθητής του Σωκράτη, που πέρασε στην ιστορία ως «καιροσκόπος», λέγεται ότι έχει παίξει σκηνές από τα Μυστήρια στο σπίτι του στην Αθήνα. Αλλά είναι αλήθεια ότι γνωρίζουμε ελάχιστα.

Τι συνέβαινε λοιπόν πραγματικά στην Ελευσίνα; Προσπάθησα να το μάθω.

Η καλή μου φίλη Νάντια Αργυροπούλου κανόνισε να έχουμε οδηγό μας την επιστημονική υπεύθυνη του αρχαιολογικού χώρου και αρχαιολόγο την κα Καλλιόπη Παπαγγελή περισσότερο γνωστή ως Πόπη. Η Πόπη έχει αφιερώσει ολόκληρη την καριέρα της στην Ελευσίνα και έχει δουλέψει εδώ για πάνω από 30 χρόνια με πραγματική αγάπη για τον τόπο αυτό.

Περνώντας κοιτάζαμε από το παράθυρο του αυτοκινήτου προς τα ανατολικά. Οι κορυφές στα βουνά της Πεντέλης ήταν χιονισμένες. Ατενίζοντας μπροστά, ξεδιπλωνόταν σιγά σιγά μπροστά μας η σύγχρονη πόλη της Ελευσίνας, ένα ψηφιδωτό αντιθέσεων που περιλάμβανε το μεγαλύτερο διυλιστήριο πετρελαίου στην Ελλάδα και τα σχεδόν γοτθικής όψης απομεινάρια των εγκαταλειμμένων βιομηχανικών κτιρίων.

Τον 19ο και 20ο αιώνα, η Ελευσίνα ήταν ένα σημαντικό βιομηχανικό λιμάνι. Είναι ένα μέρος όπου το αρχαίο παρελθόν και η σύγχρονη βιομηχανική ιστορία συνδυάζονται περίεργα, εμφανές και στα ονόματα πολλών εργοστασίων: το εργοστάσιο παραγωγής αλκοόλ Κρόνος, το εργοστάσιο χρωμάτων Ίρις, τις τσιμεντοβιομηχανίες Ηρακλής και Τιτάν (τα τσιμέντα Τιτάν βρίσκονται σε λειτουργία ακόμα και οι ψηλές καμινάδες του εργοστασίου περιβάλλουν το ιερό.) Υπάρχουν υπέροχες φωτογραφίες από το 1955 του Έλληνα σουρεαλιστή Ανδρέα Εμπειρίκου που καταγράφουν την αντίφαση μεταξύ του αρχαίου και σύγχρονου προσώπου της Ελευσίνας. Ακόμα και σήμερα η πόλη εκφράζει αυτό που ο βραβευμένος με Νόμπελ ποιητής Γιώργος Σεφέρης αποκάλεσε «τα αρχαία μνημεία και η σύγχρονη θλίψη».

Φτάσαμε στον αρχαιολογικό χώρο και συναντηθήκαμε σε ένα καφέ κοντά στην είσοδο. Το μέρος ήταν γεμάτο με ντόπιους με έντονη την μυρωδιά του καφέ και του τσιγάρου τόσο πολύ που σε έκανε να νοσταλγείς την Νέα Υόρκη. Όταν η καφετέρια χτίστηκε, οι ιδιοκτήτες ρώτησαν τη Πόπη τι όνομα πίστευαν ότι θα ταίριαζε. Πρότεινε το Κυκεών, που ήταν το όνομα του ποτού που δινόταν στους συμμετέχοντες πριν την έναρξη των Μυστηρίων. Το έπιναν κατόπιν τριήμερης νηστείας και μιας νύχτας τελετουργικού χορού. Το ποτό κυκεών αποτέλεσε το αντικείμενο έντονων συζητήσεων. Υπάρχει ευρέως η άποψη ότι το ποτό είχε παραισθησιογόνα αποτελέσματα, παρόμοια με το LSD, εξαιτίας της παρουσίας ερυσίβης, ενός πιθανότατα ψυχοδραστικού συστατικού.

Ήταν λοιπόν οι μυημένοι υπό την επήρεια ουσιών κατά τη διάρκεια των Μυστηρίων; Έθεσα το ερώτημα με διαφορετικούς τρόπους στην Πόπη, ελπίζοντας να αντλήσω κάποιο υπονοούμενο. Αλλά ήταν πολύ σαφής. Το ποτό κυκεών αποτελείται από κριθάρι, μέντα και νερό. Τίποτα άλλο.

Οι ψυχεδελικές ή και εκστατικές και οργιαστικές φαντασιώσεις συνδέονται με κάθε συζήτηση σχετική με τα Μυστήρια. Η άποψη της Πόπης είναι ότι το γεγονός ότι θέλουμε να πιστεύουμε τέτοια πράγματα λέει πολλά περισσότερα για εμάς από ότι για την αρχαιότητα. Ό, τι συνέβαινε στα Μυστήρια, ήταν μια φοβερά δυνατή εμπειρία, τα αποτελέσματα της οποίας φαίνεται να έχουν μείνει ανεξίτηλα στο χρόνο.

Μπήκαμε στο ιερό.

Ο Ομηρικός Ύμνος προς τη Θεά Δήμητρα, που αποτελεί τη βάση του μύθου που διαμορφώνει τα Μυστήρια, μιλάει για το “οχυρό της ευωδιαστής πόλης της Ελευσίνας”. Είναι ίσως δυσκολότερο να ανιχνευθεί αυτό το άρωμα σήμερα, αλλά κάτι πολύ ξεχωριστό παραμένει ακόμα στον αέρα.

Γύρω μας υπήρχαν αρκετά μεγάλα, καλοθρεμμένα και ευγενικά σκυλιά. «Είναι ψυχοπομποί», δήλωσε η Πόπη, «που θα σας οδηγήσουν στον Κάτω Κόσμο». Ήταν εδώ, στα Μεγάλα Προπύλαια, την μνημειακή είσοδο στο ιερό, που οι μυημένοι συγκεντρώνονταν στον αρχαίο μήνα του Βοηδρομιώνος (μέσα Αυγούστου έως μέσα Σεπτεμβρίου). Αυτή ήταν η κορύφωση του εννιάμερου φεστιβάλ των Μεγάλων Μυστηρίων.

Είχαν περπατήσει από την Αθήνα σε αργή πομπή. Με επικεφαλή μια ιέρεια της Θεάς Δήμητρας, κρατώντας άγνωστα ιερά αντικείμενα σε ένα φέρετρο, θα έκαναν τελετουργικές πλύσεις, με πολύ τραγούδι και ύμνοι και συχνές στάσεις σε βωμούς για να προσφέρουν χοές και να κάνουν θυσίες.

Τα Ελευσίνια αποτελούσαν ένα χώρο τελετουργίας για όλους. Στην κορύφωσή τους, μπορούσαν να δεχτούν πάνω από 3.000 συμμετέχοντες. Και θα μπορούσε να συμμετέχει ο καθένας: άντρες, γυναίκες, σκλάβοι, ακόμη και παιδιά. Υπήρχαν δύο όροι για την είσοδο: Πρώτον, κάθε μυούμενος έπρεπε να καταλαβαίνει ελληνικά. Όχι να είναι Έλληνας – καθώς λάμβαναν μέρος και ξένοι – αλλά να καταλαβαίνει τη γλώσσα για να κατανοήσει όσα ειπώθηκαν κατά τη διάρκεια των τελετουργικών. Δεύτερον, οι μυούμενοι δεν έπρεπε να είναι ένοχοι για ανθρωποκτονία. Δεν θα έπρεπε τα χέρια τους να έχουν βαφτεί με αίμα.

Δεν ήταν απαραίτητη η συμμετοχή ως επιβεβαίωση θρησκευτικής πίστης ή αργίας. Ήταν, δήλωσε η Πόπη, μια προσωπική επιλογή που θα μπορούσε να συμβεί όποτε επέλεγε ο καθένας. Δεν χρειαζόταν να επαναλαμβάνεται ετησίως, όπως το Ιουδαϊκό ή το Χριστιανικό Πάσχα.

Αλλά τι συνέβαινε εδώ; Μήπως η Πόπη γνωρίζε το μυστικό; Και μήπως θα μου το έλεγε;

Η ιστορία πίσω από τον μύθο είναι απλή. Η Δήμητρα και η Περσεφόνη. Η μητέρα και κόρη. Η απώλεια και απαγωγή της μοναχοκόρης και η μητέρα της που την αναζητά απεγνωσμένα για εννέα ημέρες. Νοιώθουμε τη θλίψη της μητέρας. Μετά από μια μεγάλη και άκαρπη αναζήτηση, κάθεται στην Ελευσίνα δίπλα στην αγέλαστο πέτρα (καλλίχορον φρέαρ) και κλαίει.

Τελικά, η Δήμητρα αναγκάζει τον Δία – τον κορυφαίο θεό – να πάρει πίσω την Περσεφόνη. Και επιστρέφει από τον Κάτω Κόσμο, όπου την είχε πάρει ο Πλούτωνας. Η ανατροπή στην ιστορία έρχεται με τον Πλούτωνα να εξαπατά την Περσεφόνη να φάει σπόρους ροδιού, αναγκάζοντάς την να επιστρέφει κάθε χρόνο στο σκοτάδι του Κάτω Κόσμου.

Έτσι, σκοτάδι και φως, φθινόπωρο και άνοιξη, χειμώνα και καλοκαίρι. Ο μύθος λέει για την επιστροφή της κόρης στη μητέρα της και μαζί της το πέρασμα από το θάνατο στη ζωή.

Η Πόπη μου είπε ότι είναι ιδιαίτερα υπερήφανη που συνδέεται με τα Ελευσίνια επειδή έχουν την πιο φεμινιστική προσέγγιση από όλους τους αρχαίους μύθους.. Η Δήμητρα – μια γυναίκα – έπεισε τον Δία να αλλάξει γνώμη μετά την έγκρισή του για απαγωγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα. Αυτό που διαδραματίστηκε ακριβώς στη διάρκεια των Μυστηρίων, είναι κατά βάθος ένα ζεύγος γυναικείων θεοτήτων που ξεπερνούν τους φαινομενικά πιο ισχυρούς άνδρες ομολόγους τους.

Οι μυημένοι στα μυστήρια, νηστικοί, εκτός από το τελετουργικό λήψης του ποτού κυκεών, έπρεπε να περάσουν αργά μέσα από τις μεγάλες αίθουσες εισόδου του ιερού πριν κοιτάξουν στα δεξιά τους όπου θα αντίκρυζαν μια μεγάλη σπηλιά κάτω από την Ακρόπολη. Εδώ ήταν η είσοδος στον Άδη. Ονομάστηκε Το Πλουτώνειο. Ένα ιδιαίτερα φορτισμένο μέρος.

Σε αυτό το σημείο συνέβαινε κάτι αξιοσημείωτο. Στο πλάι του Πλουτώνειου υπάρχει ένα υποτυπώδες φρεάτιο, κυλινδρικό και εκτείνεται κατηφορικά προς το σκοτάδι. Υπάρχουν ακόμα μερικά σκαλοπάτια λαξευμένα στο βράχο. Είναι έξω από αυτό το φρεάτιο όπου κάποιος που υποδυόταν τον ρόλο της Περσεφόνης – πιθανόν μια ιέρεια – θα εμφανιζόταν ενώπιον του πλήθους των μυημένων. Θα περπατούσε λίγα βήματα από την είσοδο του φρέατος σε μια πλατιά, στρογγυλή κοιλότητα στον τοίχο της σπηλιάς. Το πρόσωπό και το άνω μέρος του σώματος θα γίνονταν έτσι ορατά στο πλήθος.
Στον επίκεντρο του τελετουργικού είναι η αναπαράσταση της επιστροφής της Περσεφόνης από τον Άδη. Καθώς τα Μυστήρια λάμβαναν χώρα υπό το φως του φεγγαριού και το μόνο φως που υπήρχε προερχόταν από τις δάδες, δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς την θεατρικότητα της τελετουργίας. Πράγματι, ολόκληρη η διάταξη της Ελευσίνας είναι εξαιρετικά θεατρική, με εξαιρετική σκηνογραφία. Ο τόπος αυτός αποτελείται από σειρά επιβλητικών σκηνικών όπου δημιουργείται αδιάκοπα μια αίσθηση προσμονής. Είναι προφανές ότι οι Ελευσίνιοι ιερείς, οι επονομαζόμενοι ιεροφάντες , προερχόμενοι μόνο από δύο ντόπιες οικογένειες, ήξεραν πώς να δημιουργήσουν ένταση και να προκαλέσουν στα μυημένους μια αίσθηση δέους. Και όποιος δεν αισθάνεται λίγο δέος όταν βρίσκεται στην Ελευσίνα, τότε κάτι χάνει.

Από το σπήλαιο οι μυούμενοι ανέβαιναν και πάλι προς το Τελεστήριο το σημαντικότερο οικοδόμημα της Ελευσίνας, όπου λάμβανε χώρα η βασική σκηνή των Μυστηρίων. Πρόκειται για έναν τεράστιο χώρο, ο οποίος είχε ένα σύνολο από 42 κιονοστοιχίες που στήριζαν μια πολυτελή καφασωτή οροφή. Μπορούσε να φιλοξενήσει χιλιάδες μυούμενους, που κάθονταν σε σκαλιά, οκτώ σειρές των οποίων σώζονται έως σήμερα, σκαλισμένα κατευθείαν στον βράχο. Είναι ακριβώς όπως ένα θέατρο. Στο κέντρο του χώρου υπήρχε ένα μικρό, ορθογώνιο κτίριο που ονομάζεται Ανάκτορον, χτισμένο ακριβώς πάνω σε ένα αρχαιο οικοδόμημα το οποίο χρονολογείται από την Μυκηναϊκή Εποχή του Χαλκού. Αυτό ήταν το ιερό των ιερών, ο τόπος όπου τοποθετήθηκαν τα ιερά αντικείμενα της Δήμητρας. Οι μόνοι στους οποίους επιτρεπόταν η είσοδος ήταν οι ιεροφάντες.

Από δω και στο εξής η ιστορία περιβάλλεται από μυστικότητα. Δεν έχουμε ιδέα τι συνέβη. Αν η τεράστια κεντρική αίθουσα ήταν ένα θέατρο, τότε το Ανάκτορον ήταν η σκηνή την οποία κοιτούσαν οι μυούμενοι και πρωταγωνιστούσαν οι ιερείς. Δεν έχουμε όμως στα χέρια μας το σενάριο. Το μόνο που γνωρίζουμε είναι τρεις αινιγματικές λέξεις που περιγράφουν τι συνέβη: δρώμενα, δεικνύμενα, λεγόμενα. Πράγματα που γίνονταν, πράγματα που δείχνονταν, πράγματα που λέγονταν.

Αλλά ποια πράγματα; Τι γίνονταν; Τι έδειχναν; Τι έλεγαν; Απλά δεν το γνωρίζουμε.

Ήθελα να εξαντλήσω ακόμη μια ιδέα που νόμιζα πως θα μπορούσε να μας οδηγήσει στην καρδιά των Μυστηρίων. Το τρίτο και ανώτατο στάδιο της μύησης στα Μυστήρια ονομαζόταν Εποπτεία και προοριζόταν για εκείνους που είχαν περάσει την διαδικασία της μύησης τον προηγούμενο χρόνο. Δεν έχουμε γνώση για το τι συνέβη, αλλά σύμφωνα με μια μεταγενέστερη Γνωστική πηγή, ο ύψιστος βαθμός μύησης στα Μυστήρια με την ονομασία εποπτεία είχε ως κεντρικό σύμβολο «ένα στάχυ, το οποίο φυλασσόταν στο άδυτο του Τελεστηρίου και αφού θεριζόταν τελετουργικά από τον ιεροφάντη, επιδεικνυόταν στους πιστούς ως σύμβολο της ανεξάντλητης δημιουργικής δύναμης της Μητέρας Γης».

Περιμένετε … σιτάρι; Σωστά?

Παράλληλα με την πολύ ανθρώπινη ιστορία μιας μητέρας και μιας κόρης βρίσκεται μια άλλη ιστορία, λίγο πιο κοσμική, αλλά ακόμα πιο σημαντική. Η ελληνική λέξη για τα δημητριακά προέρχεται από το όνομα της Θεάς Δήμητρας. Η Δήμητρα γίνεται Ceres στο ρωμαϊκό πάνθεο, εξ ου και η λέξη μας για τα δημητριακά (cereals). Η Δήμητρα πρόσφερε στους ανθρώπους δύο δώρα: την επιστροφή στη ζωή προσωποποιημένη από την Περσεφόνη και την καλλιέργεια σιτηρών. Και τα δύο δώρα είναι προφανώς συνδεδεμένα μεταξύ τους: Είναι τρόφιμο που δίνει τη δυνατότητα της ζωής. Το ψωμί είναι το ίδιο το υλικό της ζωής.

Υπάρχουν μερικές οπτικές απεικονίσεις της Δήμητρας και της Περσεφόνης πάνω σε γλυπτά ανάγλυφα και πέτρινες πλάκες, κυρίως το Μεγάλο Ανάγλυφο των Ελευσίνιων Μυστηρίων από το 440 έως 30 π.Χ. Στα δεξιά είναι η Περσεφόνη, κρατώντας όπως φαίνεται μία δάδα για να φωτίσει το δρόμο της στον Κάτω Κόσμο. Αριστερά, μια πανοραμική εικόνα της Δήμητρας που δίνει το δώρο των σιτηρών. Πλαισιώνουν ένα μικρότερο, γυμνό άντρα που ταυτίζεται με τον Ελευσίνιο ήρωα Τριπτόλεμο. Λέγεται ότι ο Τριπτόλεμος εφηύρε τη γεωργία και ταξίδεψε στον κόσμο διδάσκοντας τους ανθρώπους την καλλιέργεια των σιτηρών.

Αυτό είναι ενδιαφέρον καθώς μας οδηγεί και πάλι στην ιστορία της απαγωγής της Περσεφόνης. Η Δήμητρα δεν ήταν απλώς αναστατωμένη που η κόρη της είχε απαχθεί. ήταν γεμάτη δικαιολογημένη οργή. Λόγω της αδικίας που της προκλήθηκε η Δήμητρα επέφερε λιμό στη πατρίδα. Με αυτήν την απειλή του λιμού έπεισε προφανώς τον Δία να αναγκάσει τον Πλούτωνα να παραδώσει την κόρη της.

Η ανταμοιβή της Δήμητρας στους μυούμενους ήταν τα σιτηρά και επομένως η τροφή, η συνεχής γονιμότητα του εδάφους και η πιθανότητα αφθονίας. Νομίζω ότι αυτό είναι το μυστικό.

Υπάρχουν τα απομεινάρια των σιταποθηκών στην Ελευσίνα. Κοντά στην είσοδο του κεντρικού ιερού υπήρχε ένα πολύ μεγάλο ορθογώνιο κτίριο χτισμένο από μπλε-γκρι πέτρα μέσα στο οποίο φυλάσσονταν σπόροι.

Αυτό είναι ένα σταθερό χαρακτηριστικό των αρχαίων πολιτισμών, που φτάνει μέχρι τους αρχαιότερους αστικούς οικισμούς σε πόλεις όπως η Ουρ–Ώρεια (Ur) στη Σουμερία γύρω στο 3500π.Χ. Όλο το συγκρότημα του ναού αποτελούσε επίσης σημεία αποθήκευσης των σπόρων. Ήταν το σημείο όπου φυλασσόταν το πλεόνασμα των σπόρων ώστε να είναι εύκολη η διανομή του σε καιρούς δύσκολους. Και με την κατοχή αυτού του πλεονάσματος σπόρων, του πρώτου και πιο σημαντικού είδους πλούτου, ήρθε θρησκευτική εξουσία και πολιτική ισχύς. Υπάρχει στενή υλική σύνδεση μεταξύ των ναών και των τροφίμων, μεταξύ της θρησκευτικής αφοσίωσης και των βασικών συστατικών της κοινωνικής και οικονομικής ζωής.

Μετά την ολοκλήρωση των Μυστηρίων, οι νεκροί τιμούνταν με χοές που χύνονταν από ειδικά αγγεία, και οι μυούμενοι αποχωρούσαν. Δεν ξέρουμε πώς, αλλά φαίνεται ότι ξαφνικά συνέρχονταν από το απαιτητικό τελετουργικό και ήταν ελεύθεροι να επιστρέψουν στο σπίτι τους.

Τι ένιωσαν; Ποτέ δεν θα μάθουμε. Αλλά, κατά την άποψη της Πόπης, η εμπειρία των Μυστηρίων ήταν η συμμετοχή στη θλίψη, η θλίψη μιας μητέρας για μια κόρη και στη συνέχεια η συμμετοχή στη χαρά, η επιστροφή στη ζωή . Η χαρά εδώ δεν ήταν σαν μια κατάσταση άγριας Διονυσιακής έκστασης ή ψυχεδελική κατάσταση ψυχεδελικής μετάβασης. Ήταν περισσότερο ανακούφιση. Σε συνδυασμό με την προσδοκία για ευλογία από τη Θεά. Αυτή η ευλογία είναι το δώρο των σιτηρών, της ζωής. Η αίσθηση είναι ότι η ζωή θα συνεχιστεί. Θα προχωρήσει. Και δεν υπάρχει κανένας φόβος.

Είχα την ευχαρίστηση να μάθω κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μας ότι η Ελευσίνα επιλέχθηκε ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης το 2021 – μια ονομασία που αποσκοπεί στην προώθηση της αστικής αναγέννησης στις φτωχότερες περιοχές της Ευρώπης. Αυτό είναι απολύτως αναγκαίο, όχι μόνο λόγω των επιπτώσεων της ελληνικής κρίσης χρέους της τελευταίας δεκαετίας, που εξακολουθεί να καταστρέφει τη ζωή των απλών ανθρώπων, αλλά και λόγω της τεράστιας εισροής προσφύγων στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Ο Σκαραμαγκάς, ένας μεγάλος καταυλισμός προσφύγων, απέχει λίγα μίλια από τον κόλπο της Ελευσίνας.

Μια υπενθύμιση ότι δεν υπάρχει εσωτερική σοφία εδώ, κανένας μυστικός κώδικας που κρύβουν τα Μυστήρια. Τα Μυστήρια αφορούν περισσότερο αυτή τη ζωή εδώ και τώρα, με ό,τι την συντηρεί και πώς θα μπορούσε να συνεχιστεί στο μέλλον.

Ο Simon Critchley είναι καθηγητής φιλοσοφίας στη New School for Social Research και συγγραφέας πολλών βιβλίων, συμπεριλαμβανομένου του « Τι σκέφτομαστε όταν σκεφτόμαστε για το ποδόσφαιρο » και το επικείμενο «Τραγωδία, οι Έλληνες και Εμείς». συντονιστής της στήλης «The Stone»

Υπό έκδοση : ” Σύγχρονη ηθική σε 77 επιχειρήματα ” και ” Ο αναγνώστης του The Stone: Σύγχρονη φιλοσοφία σε 133 επιχειρήματα “, με δοκίμια από τη σειρά, επιμέλεια του Peter Catapano και Simon Critchley, που δημοσιεύτηκε από τον εκδοτικό οίκο Liveright Βοοks.

Πηγή: https://www.nytimes.com/2019/03/13/opinion/ancient-greece-ritual-mystery-eleusis.html
Μετάφραση: Χρύσα Νιάσκου