Στις 9 Ιανουαρίου 2023, οι Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης του 2022, το Esch-sur-Alzette (Esch2022, Λουξεμβούργο & Γαλλία), το Kaunas (Kaunas 2022, Λιθουανία) και το Novi Sad (Novi Sad 2022, Σερβία) παρέδωσαν επίσημα τους τίτλους τους στις πόλεις και τις περιφέρειες που θα εκπροσωπήσουν τις Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης το 2023, την Ελευσίνα (2023 Ελευσίς, Ελλάδα), την Timisoara (Timisoara 2023, Ρουμανία) και το Veszprém-Balaton (Veszprém-Balaton 2023, Ουγγαρία). Η επίσημη Τελετή Παράδοσης του Τίτλου του 2023, η οποία πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Ακρόπολης και αποτυπώθηκε συμβολικά μέσα από ένα γλυπτό, αποτέλεσε επίσης μια ευκαιρία για τους επίσημους αντιπροσώπους να επισημάνουν το νόημα και τον σκοπό των Πολιτιστικών Πρωτευουσών της Ευρώπης ως μοναδικών έργων που αποσκοπούν στον εορτασμό των ευρωπαϊκών πολιτισμών. Αποστολή τους είναι να συνδέουν τους ανθρώπους, τις πόλεις και τις χώρες μέσω του πολιτισμού και, ως εκ τούτου, να συμβάλλουν στην ενίσχυση της Ευρώπης με βιώσιμο τρόπο.
Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν οι: Μαργαρίτης Σχοινάς, Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Προώθηση του Ευρωπαϊκού Τρόπου Ζωής, Λίνα Μενδώνη, Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, Kairys Simonas, Υπουργός Πολιτισμού Λιθουανίας, Νικόλας Γιατρομανωλάκης, Υφυπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, András István Demeter, Υφυπουργός Πολιτισμού Ρουμανίας, Danièle Kohn-Stoffels, Κυβερνητικός Σύμβουλος Πρώτης Τάξης Λουξεμβούργου, Vuk Radulović, Σύμβουλος Διεθνών Πολιτιστικών Σχέσεων, Υπουργείο Πολιτισμού Σερβίας, Αθανάσιος Μπούρας, Αντιπρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων, Δημήτρης Κωνσταντόπουλος, Βουλευτής Αιτωλοακαρνανίας, Ευάγγελος Λιάκος, Βουλευτής Δυτικής Αττικής, Πάνος Σκουρολιάκος, Βουλευτής Ανατολικής Αττικής, Αργύρης Οικονόμου, Δήμαρχος Ελευσίνας, Ελευθέριος Κοσμόπουλος, Αντιπεριφερειάρχης Δυτικής Αττικής, Ελένη Δουνδουλάκη, Γενική Γραμματέας Σύγχρονου Πολιτισμού, Γεώργιος Διδασκάλου, Γενικός Γραμματέας Υπουργείου Πολιτισμού Ελλάδος, Ιωάννης Χρυσουλάκης, Γενικός Γραμματέας Απόδημου Ελληνισμού και Δημόσιας Διπλωματίας, Κώστας Τσουτσοπλίδης, Επικεφαλής Γραφείου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Αθήνα, Χριστόφορος Αργυρόπουλος, Πρόεδρος ΔΣ Ίδρυμα Μελίνα Μερκούρη, Μανουέλλα Παυλίδου, Γενική Γραμματέας, Ίδρυμα Μελίνα Μερκούρη, εκπρόσωποι της Ελληνικής Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, εκπρόσωποι της Ελληνικής Αντιπροσωπείας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, εκπρόσωποι από τις Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης Esch – sur- Alzette 2022, Novi Sad 2022, Kaunas 2022, Timișoara 2023, Veszprém 2023, από Πρεσβείες των συμμετεχουσών χωρών, από την Περιφέρεια Αττικής, τον Δήμο Αθηναίων και το Δημοτικό Συμβούλιο Ελευσίνας.
«Οι Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης αντιπροσωπεύουν αυτό για το οποίο είναι γνωστή και εκτιμάται η Ευρώπη, πέρα από την ποικιλόμορφη κουλτούρα της: τις αρχές μας για ελευθερία, ειρήνη, δικαιοσύνη και ανθρώπινα δικαιώματα. Πολιτισμός είναι η Ευρώπη και η Ευρώπη είμαστε όλοι εμείς – οι έξι πόλεις της σημερινής τελετής παράδοσης και όλες οι ευρωπαϊκές Πολιτιστικές πρωτεύουσες του παρελθόντος και του μέλλοντος», ανέφερε χαρακτηριστικά ο Μαργαρίτης Σχοινάς, Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
«Για την Ελλάδα, η Πολιτιστική Πρωτεύουσα 2023 Ελευσίς επιστρέφει στη γενέθλια γη. Η 2023 Ελευσίς αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία διεθνούς προβολής του σύγχρονου Ελληνικού και συνάμα ευρωπαϊκού Πολιτισμού, σε μια πόλη που είναι γεμάτη από αριστουργηματικά μνημεία, αρχαίες μνήμες και ιστορικές γραφές της ελληνικής, άρα και της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς. […] Είμαστε περήφανοι για την εμβληματική, ιερή πόλη της Ελευσίνας. Είμαστε περήφανοι γιατί με όσα κατάφερε, είναι βέβαιο ότι θα μεταδώσει ως Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Πρωτεύουσα, τη δύναμη και το πάθος της σύγχρονης δημιουργίας.», τόνισε μεταξύ άλλων η Υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη.
Από την πλευρά της, η Δέσποινα Γερουλάνου, Πρόεδρος της 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης ανέφερε: «Είναι καταπληκτικό και συγκινητικό που βρισκόμαστε όλοι εδώ σήμερα, λόγω του οράματος μιας παθιασμένης Ελληνίδας γυναίκας. Εδώ στην Αθήνα στην πρώτη Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Το όραμα της Μελίνας ήταν ο Πολιτισμός να γίνει το όχημα για τη γνωριμία και την ένωση των λαών μας και μέσα απ’ αυτόν να οικοδομήσουμε την κοινή μας ευρωπαϊκή ταυτότητα» συνέχισε εκφράζοντας μεταξύ άλλων ευχαριστίες στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το βραβείο Μελίνα Μερκούρη που πριν από λίγες μέρες απένειμε στην 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα».
Η Αθήνα ήταν η πρώτη πόλη που ανακηρύχθηκε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης το 1985, με πρωτοβουλία της πρώην υπουργού Πολιτισμού της Ελλάδας Μελίνας Μερκούρη, μαζί με τον Γάλλο ομόλογό της Ζακ Λανγκ. Ο στόχος ήταν να φέρει τους Ευρωπαίους πολίτες πιο κοντά, αναδεικνύοντας τον πλούτο και την ποικιλομορφία των ευρωπαϊκών πολιτισμών και ευαισθητοποιώντας τους σχετικά με την κοινή ιστορία και τις αξίες τους. Ήταν επομένως απολύτως λογικό να πραγματοποιηθεί η τελετή παράδοσης στην Αθήνα. Οι έξι ΠΠΕ που συμμετείχαν για πρώτη φορά πρότειναν επίσης να πραγματοποιείται στην Αθήνα κάθε χρόνο από το 2023 και μετά, μια ιδέα που επικροτήθηκε θετικά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Ένα έργο τέχνης της Λουξεμβουργιανής γλύπτριας Pascale Seil («Made by Seil») αποτέλεσε το σύμβολο της παράδοσης του τίτλου, αντιπροσωπεύοντας ταυτόχρονα συμβολικά την ευρωπαϊκή ιστορία. Στο πλαίσιο της βραδιάς πραγματοποιήθηκε, επίσης, η καλλιτεχνική περφόρμανς “Tacet” από την Ελληνοαγγλίδα χορεύτρια Rihannon Morgan από το Λουξεμβούργο και την Ελληνογαλλίδα ακορντεονίστρια Servane Io Le Moller από την Αθήνα, οι οποίες συμμετείχαν στο πολιτιστικό πρόγραμμα του Esch2022.
Ένα σύμβολο για την Ευρώπη
Το γυάλινο γλυπτό, που αποτελεί συμβολική αναπαράσταση της Ευρώπης, είναι εμπνευσμένο από μια διάσημη ιστορία της ελληνικής μυθολογίας: την απαγωγή της κόρης του βασιλιά Αγήνορα, της Ευρώπης, στην οποία η ήπειρος οφείλει το όνομά της. Ο μύθος της Ευρώπης, που σαγήνευσε τον Δία, τον βασιλιά όλων των θεών του Ολύμπου, με την εντυπωσιακή ομορφιά και τη χάρη της, ενέπνευσε πολλούς συγγραφείς, ιστορικούς, ζωγράφους και Ευρωπαίους πολιτικούς ανά τους αιώνες. Η Europa ενέπνευσε επίσης τη λουξεμβουργιανή καλλιτέχνιδα Pascale Seil να δημιουργήσει τον «Ταύρο». Με βάση την ελληνική μυθολογία, ο Δίας μεταμορφώθηκε σε λευκό ταύρο για να ξεφύγει από την οργή της συζύγου του, Ήρας. Απήγαγε την Ευρώπη και την πήγε στο νησί της Κρήτης, όπου αποκάλυψε την πραγματική του ταυτότητα και την άφησε έγκυο. Η Ευρώπη γέννησε τον Μίνωα, ο οποίος θα γινόταν βασιλιάς της Κρήτης.
Τα κέρατα του «Ταύρου» αντιπροσωπεύουν τη δύναμη· ο κύκλος, που φέρει τα κέρατα του ταύρου, αντιπροσωπεύει την ηθελητικότητα και το άπειρο. Το γλυπτό είναι κατασκευασμένο από 47 στρώματα χρωματιστού γυαλιού, καθένα από τα οποία αντιπροσωπεύει μία από τις ευρωπαϊκές χώρες. Υποδηλώνει τη διαφάνεια και την ελαφρότητα, καθώς και την κίνηση μέσω της εναλλαγής των χρωματιστών στρωμάτων. Τα χρώματα της Ευρώπης ―το μπλε και το κίτρινο (χρυσό)― κυριαρχούν. Η ιστορία, τα σχήματα και τα χρώματα όλων των διαφορετικών στρωμάτων συμβολίζουν την Ευρώπη ως ένα ενιαίο σώμα που αποτελείται από επιμέρους ταυτότητες και ιδιαιτερότητες.
Συμμετοχή σε ένα κοινό έργο – πέραν των συνόρων
Παρομοίως, ο θεσμός της «Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης» ενσαρκώνει απόλυτα αυτόν τον συνδυασμό κοινών δυνάμεων, αλλά με τόσες πολλές διαφορετικές πτυχές. Εκατοντάδες καλλιτέχνες, ιδρύματα, εθελοντές και πολίτες συμβάλλουν στη διαμόρφωση των ιδιαίτερων ετών του τίτλου και θέτουν τα θεμέλια για νέα πράγματα που θα διαρκέσουν στο χρόνο. Συνεργάζονται μεταξύ τους και φέρνουν κοντά ανθρώπους και πολιτισμούς. Οι πολίτες πρέπει να συμμετέχουν ενεργά στο έργο και στις δραστηριότητές του και να συμβάλλουν στην ανάπτυξη και στην πολιτιστική έκφραση της πόλης ή της περιοχής τους. Κάθε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης φέρνει νέα ενέργεια στην πόλη και φυσικά ενισχύει την πολιτιστική, κοινωνική και οικονομική της ανάπτυξη. Όλοι οι προηγούμενοι, νυν και μελλοντικοί κάτοχοι τίτλων οφείλουν να ανταλλάσσουν ιδέες, να επωφελούνται ο ένας από τον άλλον και να αλληλοϋποστηρίζονται, προωθώντας από κοινού έργα.
Οι προσπάθειες συνεργασίας και δικτύωσης μεταξύ των ΠΠΕ εκφράζονται μέσω έργων και πρωτοβουλιών που αποσκοπούν στην επίτευξη μακροπρόθεσμου αντικτύπου για το τρέχον έτος τίτλου και πέραν αυτού. Το 2022, οι ΠΠΕ συνεργάστηκαν εκτενώς για να δημιουργήσουν ένα πλήθος έργων. Αυτή η νεοσύστατη εκδήλωση είναι ένα πρόσθετο στοιχείο που ενισχύει και συμβολίζει αυτή τη διασυνοριακή συνεργασία.
Δηλώσεις των Διευθυντών των Πολιτισμικών Πρωτευουσών της Ευρώπης
ΠΠΕ 2022
(σε αλφαβητική σειρά)
«Το όραμά μας για το διασυνοριακό μας έργο στο νότιο Λουξεμβούργο και στην ανατολική Γαλλία ήταν πάντα στενά συνδεδεμένο με το ευρωπαϊκό ιδεώδες. Με το Esch2022 φέραμε σε επαφή ανθρώπους από διαφορετικές κουλτούρες, γενιές, τομείς, πόλεις, ακόμη και χώρες, με ιδιαίτερη έμφαση στις πόλεις-εταίρους μας. Υπό το σύνθημα Remix Culture, το Esch2022 γιόρτασε την ιστορία και τις παραδόσεις της περιοχής, αλλά και την καινοτόμο δύναμη και τη δημιουργικότητά της. Με κοινές δυνάμεις συμβάλλαμε στη διαμόρφωση του μέλλοντος της με συλλογικό πνεύμα, ώστε να καταστεί φάρος πολιτισμού, βιωσιμότητας, τουρισμού, ανταλλαγής και συνάντησης μέσα από περίπου 160 έργα, πολλά από τα οποία θα συνεχιστούν».
Nancy Braun, Γενική Διευθύντρια, Esch2022
«Για πρώτη φορά, τρεις πόλεις μοιράστηκαν τον τίτλο και οι τρεις κατάφεραν να υλοποιήσουν με επιτυχία το σημαντικότερο ευρωπαϊκό πολιτιστικό έργο, το οποίο βασίζεται σε κοινές ευρωπαϊκές αξίες. Είναι πάντα ένα επίτευγμα για κάθε πόλη να γίνει Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, αλλά στην εποχή της πανδημίας COVID-19 και των νέων προκλήσεων που όλοι αντιμετωπίζουμε, αυτή η ένωση τριών πολύ διαφορετικών αλλά αυθεντικών πόλεων, ενωμένων στην επιθυμία τους για μια κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα, είναι σχεδόν ένα θαύμα. Αυτή είναι ίσως μια από τις μεγαλύτερες παρακαταθήκες που θα αφήσουν το Esch-sur-Alzette, το Κάουνας και το Νόβι Σαντ σε όλες τις μελλοντικές Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης».
Nemanja Milenkovic, Διευθυντής, NoviSad2022
«Το 2022 έδειξε ότι μπορούμε να πετύχουμε πολλά με ένα μεγάλο όνειρο ―να καλλιεργήσουμε την ανάγκη για πολιτισμό, να ενδυναμώσουμε και να ενώσουμε κοινότητες, να αναβιώσουμε ξεχασμένους χώρους και να δούμε την αγαπημένη μας πόλη με έναν εντελώς νέο τρόπο. Ο τίτλος της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης είναι μια μεγάλη ευθύνη και ακόμη μεγαλύτερη χαρά το γεγονός ότι μας παρέχεται μια μεγάλη ευρωπαϊκή σκηνή. Πιστεύω ότι η τέχνη είναι ενδιαφέρουσα και πολύτιμη όταν εγείρει ερωτήματα. Εύχομαι η Ελευσίνα, το Βέσπρεμ-Μπαλάτον και η Τιμισοάρα όχι μόνο να θέσουν ερωτήματα, αλλά και να βρουν απαντήσεις μέσα από μετασχηματιστικές πολιτιστικές εμπειρίες».
Virginija Vitkiené, CEO, Kaunas2022
ΠΠΕ 2023
«Πόσοι άνθρωποι χρειάζεται να βρεθούν μαζί (να ομονοήσουν) για να λάβει χώρα ένα τέτοιο εγχείρημα! Νομίζω ότι αυτή είναι η σημαντικότερη κρυφή αλήθεια, το βαθύ ουμανιστικό μήνυμα μιας Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης. Η Τέχνη ενώνει! Έτσι ώστε εμείς τώρα εδώ, να είμαστε έτοιμοι να γιορτάσουμε –για καλό– μια τίμια κατάργηση ορίων, συνόρων – όλων των ειδών. Για έναν μόλις χρόνο, δίνεται η ευκαιρία μέσα απ’ τον πολιτισμό να δείχνουμε εμείς τον δρόμο, τον τρόπο. Λαοί μαζί – Μια ενωμένη Ευρώπη. ΕΛΕΥΣΙΣ σημαίνει Άφιξη του Αξιοσημείωτου | Πρόσωπο, αντικείμενο ή γεγονός. Καλωσήρθατε σε αυτή την ταπεινή τελετή που φέρνει κοντά τις οικογένειες των Πολιτιστικών Πρωτευουσών. Την ενωμένη οικογένεια του Πολιτισμού.»
Μιχαήλ Μαρμαρινός, Γενικός Καλλιτεχνικός Διευθυντής, 2023 Ελευσίς
«Η απονομή του τίτλου της “Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης” αποτελεί αναγνώριση ότι ο κοινός χώρος του ευρωπαϊκού πολιτισμού δημιουργείται από την κοινή συμβολή διαφόρων χωρών και πόλεων. Εκφράζει το γεγονός ότι ο ευρωπαϊκός πολιτισμός είναι κοινός, αποτελείται από διάφορες περιφερειακές πολιτιστικές συνεισφορές και μεταδίδεται μέσω της γλώσσας των τεχνών. Με την τελετή παράδοσης του τίτλου, θέλουμε να ευαισθητοποιήσουμε και να τονίσουμε τη σημασία του τίτλου. Η κατοχή αυτής της διάκρισης κύρους αποτελεί τεράστιο πλεονέκτημα και έχει μεγάλη αξία για όλους τους προηγούμενους και σημερινούς κατόχους· είναι τιμή μας να μοιραζόμαστε τον τίτλο με την Ελευσίνα και την Τιμισοάρα φέτος. Η σημασία και ο πολιτιστικός αντίκτυπος αυτού του προγράμματος είναι αξιοσημείωτος σε ολόκληρη την Ευρώπη και θα θέλαμε να το καταδείξουμε με εκδηλώσεις υψηλού επιπέδου όπως αυτή, ώστε να γίνει ευρύτερα γνωστό στις ευρωπαϊκές χώρες».
Aliz Markovits, CEO, Veszprém-Balaton 2023
«Θεωρούμε το 2023 ως έτος ουσιαστικών συνδέσεων. Για την Τιμισοάρα, ο τίτλος της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης αποτέλεσε, από την αρχή, μια ευκαιρία να ενισχυθούν και να διευρυνθούν οι δεσμοί μεταξύ των διαφόρων τοπικών κοινοτήτων, να ξεκινήσουν νέες συζητήσεις και να προσελκυστούν νέα ακροατήρια. Εν τω μεταξύ, είμαστε υπερήφανοι που είμαστε μέλος της οικογένειας των ΠΠΕ, προσφέροντας στους ρουμανικούς πολιτιστικούς φορείς ένα γόνιμο πλαίσιο για μακροπρόθεσμες ευρωπαϊκές συνεργασίες και πρόσβαση σε κοινή τεχνογνωσία. Το πολιτιστικό μας πρόγραμμα αποτελεί επίσης μια σταθερή απόδειξη της δέσμευσης και της προσήλωσής μας στα σχετικά ζητήματα και στις πραγματικότητες της Ευρώπης του σήμερα».
Alexandra Rigler, CEO, Timisoara 2023
