Photo credit: Πέγκυ Τσολακάκη
ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΟΘΕΣΙΩΝ
Ο ΕΠΙΣΗΜΟΣ ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΤΗΣ UNESCO
INTERNATIONAL COUNCIL ON MONUMENTS AND SITES – I.C.O.MO.S.
THE OFFICIAL TECHNICAL ADVISOR OF UNESCO
ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΜΗΜΑ
Αθήνα, 12 Φεβρουαρίου 2019
α.π. 1425
ΘΕΜΑ: Ο χαρακτηρισμός του εργοστασίου της ΠΥΡΚΑΛ στην Ελευσίνα ως μνημείου και ιστορικού τόπου
Το εργοστάσιο της ΠΥΡΚΑΛ στην Ελευσίνα, τοπόσημο της βιομηχανικής ιστορίας της πόλης των αρχών του προηγούμενου αιώνα, θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα δείγματα της βιομηχανικής κληρονομιάς της Ελλάδας, που άφησε ισχυρό αποτύπωμα στη νεότερη ιστορία της.
Η ΠΥΡΚΑΛ δημιουργήθηκε το 1908 ως αποτέλεσμα της συγχώνευσης δύο επιχειρήσεων, που είχαν ξεκινήσει τη λειτουργία τους στα τέλη του 19ου αιώνα, την Εταιρεία Ελληνικού Πυριτιδοποιείου, Χημικών και Βιομηχανικών Προϊόντων (γνωστή ως Μπαρουτάδικο), που εξόπλιζε τον ελληνικό Στρατό με φυσίγγια και το Καλυκοποιείο των αδελφών Μαλτσινιώτη, που λειτουργούσε με μεγάλη επιτυχία από το 1891 στον Υμηττό. Το 2017 το εργοστάσιο έκλεισε, αφήνοντας πίσω του ένα σπουδαίο κτηριακό απόθεμα και ένα σημαντικό ελεύθερο χώρο. Την ίδια χρονιά αγοράστηκε από την εταιρεία «Ελληνικά Πετρέλαια ΕΛΠΕ», προκειμένου να δημιουργηθεί μια «νεκρή ζώνη» μεταξύ των διυλιστηρίων και του αστικού ιστού.
Το βιομηχανικό συγκρότημα περιλαμβάνει δύο τομείς, στα βόρεια το Πυροτεχνουργείο (83 κτήρια) και στα νότια το Γομωτήριο (51 κτήρια), το μεγαλύτερο μέρος των οποίων κτίστηκε τη δεκαετία του 1930. Ανάμεσά τους βρίσκονται και εμβληματικά κτήρια, όπως οι δύο θολωτές αποθήκες αδρανών υλικών, τα κτήρια των συνεργείων πυροσωλήνων και καψυλίων, ο υδατόπυργος, το συγκρότημα των 7 καταφυγίων, τα κτήρια των γραφείων και το χυτήριο.
Σε πολλά από τα προαναφερόμενα κτήρια έχουν εφαρμοστεί πρωτοποριακές τεχνολογίες σκυροδέματος και χωροδικτυωμάτων, και χαρακτηρίζονται από μορφολογικές και κατασκευαστικές αρετές. Παράλληλα, ο μηχανολογικός εξοπλισμός – κατά κύριο λόγο από μηχανουργεία του Βελγίου, της Γερμανίας και της Γαλλίας με κάποια δείγματα ελληνικών μηχανουργείων του Πειραιά – τεκμηριώνει τη δυναμικότητα της βιομηχανίας στην εποχή της ακμής της.
Το βιομηχανικό αυτό σύνολο, λόγω της ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, τεχνικής, βιομηχανικής, κοινωνικής και εν γένει ιστορικής και επιστημονικής σημασίας του, φέρει όλες εκείνες τις αξίες, που σύμφωνα με το Ν. 3028/2002 και τη σύμβαση της Γρανάδας (ΦΕΚ 13/04/1992) επιτρέπουν το χαρακτηρισμό του ως μνημείου. Ο χαρακτηρισμός αυτός πρέπει να αφορά και σε κινητά αντικείμενα, που συνδέονται με τις χρήσεις που είναι σύμφωνες με το χαρακτήρα του ως μνημείου, καθώς και στον περιβάλλοντα χώρο ή στοιχεία αυτού.
Για τους λόγους αυτούς, το ελληνικό τμήμα του ICOMOS ζητά να χαρακτηριστούν τα κτήρια του βιομηχανικού συγκροτήματος της ΠΥΡΚΑΛ, όπως και ο κινητός μηχανολογικός-υλικοτεχνικός εξοπλισμός του, ως μνημεία και το σύνολο του συγκροτήματος να κηρυχθεί ως ιστορικός τόπος.
Σε διαφορετική περίπτωση ο χώρος πρόκειται να απαξιωθεί από την εγκατάλειψη, τους βανδαλισμούς και τις κλοπές, ενώ ο κίνδυνος της κατεδάφισης που απετράπη το 2017 θα επανέλθει. Μια τέτοια προοπτική θα ισοδυναμούσε με κατεδάφιση της ιστορικής μνήμης και ακύρωση κάθε προοπτικής για επανορθωτικές δράσεις προς όφελος της πόλης και των γειτονικών οικισμών.
Είναι κατά συνέπεια ανάγκη να καταγραφούν και να αποτυπωθούν λεπτομερώς τα κτήρια, ο βιομηχανικός εξοπλισμός, οι εξωτερικές διαμορφώσεις και ο περιβάλλων χώρος ώστε να προστατευτούν, αποκατασταθούν, επαναχρησιμοποιηθούν και αναδειχθούν τα πλέον σημαντικά εξ αυτών, αναδεικνύοντας την ιστορία του εργοστασίου και των εργαζόμενών του. Συγχρόνως, ο χώρος πρασίνου μέσα στον οποίο αναπτύχθηκε η ΠΥΡΚΑΛ μπορεί να αποτελέσει μία ζώνη προστασίας ανάμεσα στα διυλιστήρια και στην πόλη της Ελευσίνας και να στεγάσει σύγχρονες λειτουργίες και δραστηριότητες που τόσο λείπουν από την πόλη.
Τα αρμόδια Υπουργεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, η Περιφέρεια Αττικής και ο Δήμος Ελευσίνας θα πρέπει να αναλάβουν δράση, για τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης που περικλείει το συγκρότημα, με παράλληλη αναβάθμιση και αξιοποίηση του χώρου λειτουργικά. Η ανακήρυξη της Ελευσίνας ως Πολιτιστικής Πρωτεύουσας του 2021 είναι μια εξαιρετική ευκαιρία για να ξεκινήσει η αξιοποίηση του συγκροτήματος και η κατανόηση του σπουδαίου ρόλου που μπορεί να παίξει για την αναβάθμιση της περιοχής.
ΕΛΛΗΝΙΚH ΕΘΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ HELLENIC ΝΑΤΙΟΝΑL COMMITTEE COMITÉ NATIONAL HELLENIQUE
Πρόεδρος: Α. Νακάσης Α΄ Αντιπρόεδρος: Ν. Λιανός Β΄ Αντιπρόεδρος: Σ. Αυγερινού-Κολώνια Γενικός Γραμματέας: Ι. Πανόπουλος Αναπληρωτής Γενικός Γραμματέας: Ε. Καρδαρά Ταμίας: Β. Κότσιαρης Τύπος-ΜΜΕ: Σ. Σπυροπούλου Δημόσιες Σχέσεις: Μ. Δανιήλ Εθνικά Θέματα: Κ. Ψαρουδάκης Διεθνή Θέματα: Ε. Κόρκα Διεθνή Προγράμματα: Ε. Τσακανίκα Αρχείο–Εκδόσεις-Βιβλιοθήκη: Μ. Δελή-Πυρουνάκη Περιουσία-Διαχείριση: Α. Βες Εκδηλώσεις: Ν. Μαρκοζάνης Τουρισμός: Κ. Κατσιγιάννης Εκπαίδευση: Κ. Καραδήμας Περιβάλλον: Ε. Αλεξάνδρου Διεθνείς Επιστημονικές Επιτροπές: Ε. Εφεσίου
Πειραιώς 73, 10553 Αθήνα. Τηλ.: (+30) 2103244821 icomoshellenic@gmail.com
Για την Εθνική Επιτροπή του Ελληνικού Τμήματος του I.C.O.MO.S.
Ο Πρόεδρος Ο Γενικός Γραμματέας
Δρ Αθανάσιος Νακάσης Ιωάννης Πανόπουλος
__________________________________________
Το Ελληνικό Τμήμα του ICOMOS ιδρύθηκε το 1972, αρχικά ως Επιστημονική Επιτροπή του Τεχνικού Επιμελητηρίου της Ελλάδας (ΤΕΕ). Από το 1992 συνεχίζει τη δράση του ως ανεξάρτητο και αναγνωρισμένο επιστημονικό σωματείο. Σήμερα έχει 200 περίπου μέλη και διοικείται από 18μελές Διοικητικό Συμβούλιο, το οποίο εκλέγεται ανά τριετία. To 1998 απέκτησε μόνιμη έδρα στην Αθήνα, στην οδό Πειραιώς 73.
Το Ελληνικό Τμήμα του ICOMOS δηλώνει έντονα την παρουσία του, συμβάλλοντας στη διάσωση και την προστασία πολιτιστικών αγαθών, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στον διεθνή χώρο. Σε διεθνές επίπεδο δραστηριοποιείται κυρίως στο χώρο της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και στη λεκάνη της Μεσογείου, προωθώντας τις διμερείς συνεργασίες του. Ιδιαίτερη έμφαση έχει δώσει στη διάσωση των μνημείων της Βαλκανικής, που κινδυνεύουν από πολέμους ή από φυσικά φαινόμενα, όπως είναι οι σεισμοί. Το Ελληνικό ICOMOS φιλοξενείται στο Διαδίκτυο (Internet) στη διεύθυνση www.icomoshellenic.gr και στις σελίδες του διεθνούς ICOMOS, στη διεύθυνση www.international.icomos.org
Το Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών ICOMOS είναι ο πιο έγκυρος διεθνής, επαγγελματικός, μη κυβερνητικός οργανισμός (Ν.G.O.), τεχνικός σύμβουλος της UNESCO για την προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς που έχει ως σκοπό την προώθηση της θεωρίας, της μεθοδολογίας, της τεχνολογίας και της ενημέρωσης για την προστασία και την ανάδειξη των ιστορικών μνημείων και τοποθεσιών των χωρών όλου του κόσμου. Το ICOMOS ιδρύθηκε το 1965 με απόφαση του Β΄ Διεθνούς Συνεδρίου Αρχιτεκτόνων και ειδικών της Προστασίας, που πραγματοποιήθηκε το 1964 στη Βενετία. Το ICOMOS έχει ως μέλη ειδικούς επιστήμονες από όλο τον κόσμο και δραστηριοποιείται σε 104 χώρες και στις 5 ηπείρους. Η διεθνής διοίκησή του εκλέγεται ανά τριετία. Έδρα του ICOMOS είναι το Παρίσι.
Το ICOMOS λειτουργεί ως τεχνικός σύμβουλος της UNESCO. Με αυτήν την ιδιότητά του εξετάζει τις προτάσεις των χωρών-μελών της UNESCO για την εγγραφή εθνικών μνημείων στον Κατάλογο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς (Φυσικής και Πολιτιστικής). Με 28 Διεθνείς Ειδικές Επιστημονικές Επιτροπές, μελετά επίσης εξειδικευμένα θέματα, όπως την παραδοσιακή αρχιτεκτονική (CIAV), την προστασία ιστορικών πόλεων και οικισμών (CIVVIH), τον Πολιτιστικό Τουρισμό, τις πολιτιστικές διαδρομές, τις οχυρώσεις, την Αρχαιολογική Κληρονομιά, το Λίθο, το Ξύλο κ.ά.
